به گزارش خط هشت، عملیات قدس ۴، از نوع عملیات‌های محدود بود. ساعت ۲۴ اول مرداد ماه سال ۱۳۶۴ با فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و رمز «یا محمد رسول‌الله (ص)» و به منظور انهدام نیرو‌های پدافندی دشمن، آزادسازی ۱۵۰ کیلومتر مربع از دریاچه «ام‌النعاج»، تسلط بر بخش دیگری از «هورالهویزه»، نزدیکی به خشکی‌های واقع در شرق دجله در منطقه‌ای به گستردگی ۱۶۰ کیلومتر مربع اجرا شد و پس از سه روز درگیری، با آزادسازی نیمی از دریاچه «ام‌النعاج» واقع در شمال غرب «هورالهویزه» و جنوب شرق «العماره» عراق به پایان رسید.

دو حادثه مهم در شکل‌گیری عملیات قدس ۴ در دریاچه ام‌النعاج نقش داشت. یکی، کنار رفتن تهل‌های (قطعاتی جزیره‌مانند بر روی آب که از به‌هم‌پیوستن نی و دیگر روییدنی‌ها ایجاد می‌شود) شط‌الدوب براثر طوفان شدید و درنتیجه اتصال این شط به دریاچه ام‌النعاج و دیگری، دستگیری و اسارت تعدادی از نیرو‌های شناسایی بعثی و اطلاعات موثق به دست آمده از این اسیران که زمینه را برای توجه فرماندهان به دریاچه ام‌النعاج معطوف کرد. [۱]

مهم‌ترین ویژگی عملیات قدس ۴، در مقایسه با دیگر عملیات‌های قدس (قدس ۱، قدس ۲، قدس ۳ و قدس ۵)، بافت و ترکیب نیرو‌های عمل‌کننده در عملیات است. در این عملیات، نیرو‌های یگان عمل‌کننده، تیپ ۹ بدر سپاه پاسداران، به جز فرمانده (اسماعیل دقایقی) و برخی کادر‌های آن، متشکل از نیرو‌های مجاهد عراقی بودند که در طول جنگ از عراق اخراج و پناهنده شده بودند. ترکیبی از ارتشیان عراقی و مجاهدین غیرنظامی، تیپ بدر را تشکیل می‌دادند که قبل از اجرای عملیات قدس ۴، پدافند همین منطقه عملیاتی را در هور به عهده داشتند. [۲]

سازمان رزم تیپ ۹ بدر در عملیات قدس ۴ عبارت بود از گردان شهید بهشتی، گردان انصارالحسین، گردان شهید دستغیب و گردان شهید صدر به‌علاوه یک گروهان در احتیاط. [۳] واحد اطلاعات و عملیات تیپ ـ متشکل از نیرو‌های مجاهد عراقی، عشایر هور و عده‌ای از رزمندگان سپاه پاسداران ـ از اوایل تیر ۱۳۶۴ شناسایی منطقه را در دو محور غربی و شرقی شروع کرد. نقش اعضای «تیپ نهم بدر» در طول اجرای عملیات «قدس ۴» در پیروزی و رسیدن به اهداف رزمندگان اسلام بسیار مهم بود، چراکه این افراد به جهت مشکلی که با رژیم بعث و عقاید صدام داشتند به عراقی‌هایی که توسط سپاهیان به اسارت گرفته شده بودند، نزدیک شده و از این طریق به ارتباطات بی‌سیمی دشمن بعثی دسترسی پیدا کردند و از اقدامات احتمالی آنها پیش از اجرا، اطلاع یافتند.

در محور غربی شناسایی با بَلَم و سپس به‌وسیله غواص‌ها روی پاسگاه‌های دشمن انجام گرفت. در محور شرقی نیز شناسایی‌هایی فقط به‌وسیله بلم و با کمک عشایر انجام شد. به لحاظ وجود کمین‌های زیاد و علامت‌گذاری منطقه، شناسایی بسیار کند پیش می‌رفت. به همین دلیل شناسایی دقیقی از وضعیت دشمن به عمل نیامد. یکی از ابزارهای خوب شناسایی، همان استفاده از دستگاه شنود بی‌سیم‌ها بود که از این طریق تا حدودی محل پاسگاه‌ها، کمین‌های دشمن، تعداد نیروی کمین‌ها، زمان تدارکات، تعویض نگهبانی، نوع سلاح‌ها و زمان درخواست آنها به دست آمد.

پدافند کلی منطقه به عهده لشکر ۲۹ ارتش عراق مستقر در المعیل بود. تیپ ۱۱۷ مرزی ارتش عراق نیز که قرارگاه آن در ابوشعیر قرار داشت، در مقابل تیپ بدر مستقر شده بود. به این ترتیب که گردان ۵ و عناصری از گردان ۲ این تیپ در دریاچه ام‌النعاج و گردان ۴ آن از ابوخصاف به سمت جنوب در مقابل آبراه خیط استقرار داشتند. [۴]دو روز قبل از شروع عملیات، نیرو‌های عمل‌کننده به‌تدریج با رعایت اصل غافلگیری به منطقه عملیات منتقل شدند. نیرو‌های محور غربی در پاسگاه سه و پاسگاه‌های هور و نیرو‌های محور شرقی در مجاورت آبراه لعوج و برکه ابوشوش استقرار یافتند. اکثر نیرو‌های عمل‌کننده کاملاً به منطقه عملیات توجیه بودند. واحد تخریب با منفجر کردن تهل‌های ثابت و متحرک در مسیر حرکت نیروها، معابر را پاکسازی کرد. سایر واحد‌های پشتیبانی و خدمات رزم نیز برای پشتیبانی از نیروها، اقدامات لازم را انجام دادند.

سپاه بدر یک سازمان سیاسی، شبه نظامی و وابسته به جمهوری اسلامی ایران بود که در سال ۱۳۵۹ با تلاش سیدمحمد باقر حکیم و با عضویت اسرا و پناهندگان عراقی در ایران تشکیل شد. اعضای این گروه که خود نیز در دوران صدام تحت شدیدترین فشار‌ها از سوی رژیم بعثی بودند، در دوران دفاع مقدس کمک شایانی به رزمندگان اسلام برای اجرای عملیات‌های ایذایی و آفندی علیه صدام کردند که اتفاقاً به سبب شناخت کامل این افراد از عقاید و روش‌های صدام، نتایج بسیار خوبی به نفع جمهوری اسلامی ایران در آن دوران حاصل شد.

به هر حال عملیات «قدس ۴» با کمک تیپ نهم بدر در محل دریاچه ام‌النعاج در منطقه عملیاتی هورالهویزه که محور جنوبی جبهه جنگ تحمیلی بود، آغاز شد. این دریاچه از چند طرف به چندین آبراه و روستا ختم می‌شود و مساحتی در حدود ۱۰۰ کیلومتر مربع را داراست و از طرفی آب آن نیز از رودخانه‌های واقع در خاک ایران تأمین می‌شود، لذا این دریاچه ظرفیت خوبی برای ضربه به نیرو‌های دشمن از یک سو و تصرف بخشی از هورالهویزه از سوی دیگر بود.

یکی از مشکلات رزمندگان در آغاز این عملیات بمباران روزانه منطقه و به‌ویژه دریاچه ام‌النعاج از سوی هواپیما‌های پیشرفته رژیم صدام بود که روند پیشروی را با مشکل مواجه کرده بود، چرا که بعثی‌ها قبل از آغاز تک، با هواپیمای پی‌سی ۷ منطقه را بمباران می‌کردند ولی دشمن در این عملیات غافلگیر شد و بی‌سیم‌چی آنها نیز به اسارت نیرو‌های خودی درآمد. این اقدام از آن جهت برای نیرو‌های خودی حائز اهمیت بود که امکان آگاهی از اقدامات مقابله‌ای دشمن فراهم شده بود و اساسا یکی از ویژگی‌ها و شیوه‌های رزمندگان در دوران دفاع مقدس غافلگیری دشمن بعثی بود که این اقدام همان‌طور که گفته شد، کمک شایانی برای دستیابی به اهداف این عملیات کرد.

آتش توپخانه هم تا حدودی روی منطقه اجرا می‌شد و در مواردی هم نیرو‌های فرسان‌الهور (عشایر بومی عراق) اقدامات شناسایی و گشت رزمی انجام می‌دادند، ولی به دلیل وجود کمین‌های خودی، نمی‌توانستند اقدام مهمی صورت دهند. [۵]

سرانجام اول مرداد ۱۳۶۴، رأس ساعت ۱۲ نیمه‌شب عملیات قدس ۴ آغاز شد. سرعت عمل نیرو‌ها و بهره‌گیری از عنصر غافلگیری موجب شد بعثی‌ها تا مدتی آشفته شوند و عملاً نتوانند اقدام اساسی انجام دهند. در این میان مسئله در خور توجه، اسارت مأمور بی‌سیم فرماندهی صدام بود. نیرو‌های بعثی‌ها پس از سقوط پاسگاه‌ها و تأمین اهداف عملیات، به اجرای شدید آتش توپخانه مبادرت ورزیدند. [۶]

دشمن بعثی هم که نمی‌خواست این منطقه مهم را از دست بدهد، آتش توپخانه‌ای خود را فعال کرد و بسیاری از رزمندگان در این قسمت از عملیات به شهادت رسیدند، اما اسرایی که در اختیار نیرو‌های خودی بودند با همکاری‌ای که کردند، منجر به پیشروی رزمندگان شدند، به‌طوری که این افراد با قبول پیشنهاد همکاری با رزمندگان ایران، پای بی‌سیم آمدند و از نیرو‌های پدافندی خودشان تقاضای اعزام نیرو کردند، ولی این تقاضا به‌دلیل اینکه دشمن بعثی تسلط خود بر منطقه را از دست داده بود، مورد قبول قرار نگرفت. تقاضای دیگر این بود که بمباران دریاچه با بهانه اینکه بر سر نیرو‌های اسیر گرفته شده، آتش می‌ریزد، متوقف شود که این پیشنهاد مورد قبول قرار گرفت و به این ترتیب راه برای پیشروی رزمندگان ایرانی باز شد.

پس از سه روز درگیری، عملیات قدس ۴ به پایان رسید. آزادسازی نیمی از دریاچه ام‌النعاج از شط‌الدوب در غرب دریاچه تا برکه ام‌توسه در شرق آن بخشی از نتایج این عملیات بود. همچنین ۸۰ کشته، ۱۰۰ مجروح و ۵۳ اسیر به همراه غنائم به‌دست‌آمده شامل هفت دستگاه قایق، ۱۰ دستگاه قایق (بلم)، چهار بی‌سیم، ۵۰ قبضه تفنگ کلاشینکف، پنج قبضه تیربار، دو قبضه خمپاره و پنج قبضه آرپی‌جی و دو عدد دوربین معمولی از دیگر نتایج این عملیات محدود بود. در این عملیات بر اثر حملات هوایی پنج نفر از نیرو‌های ایرانی شهید و ۲۵ نفر نیز مجروح شدند.

شناسایی دقیق در محور غربی، ارتباط قوی بین فرماندهی و نیرو‌های عمل‌کننده، توجیه خوب نیرو‌های عملیاتی، فعال بودن پست شنود، سرعت عمل و هماهنگی مناسب غواصان، هماهنگی مناسب واحد ادوات با نیرو‌های عملیاتی از جمله عوامل موفقیت این عملیات محدود بود. [۷]

اما بزرگترین دستاورد این عملیات، آزاد‌سازی ۱۶۰ کیلومترمربع از منطقه هورالهویزه عراق، دریاچه ام‌النعاج (بزرگ‌ترین دریاچه منطقه هور) و ۲۰ پاسگاه آبی دشمن بود، به‌طوری که با تصرف این منطقه، زمینه برای اجرای موفق عملیات‌های آینده نیز به بهترین نحو ممکن فراهم شد.

گزارش از حامد افروغ

منبع: دفاع‌پرس