به گزارش خط هشت ، «شهید سیدمرتضی آوینی» مطرح‌ترین چهره هنر و فرهنگ انقلاب اسلامی ایران است که به دلیل حضور موثر در حوزه سینما و مباحث نظری در حوزه فرهنگ توانست به جایگاه مهمی در این حوزه دست پیدا کند. اما با همه تاثیری که شهید آوینی در این عرصه داشته است چندان که باید منزلت او شناخته نشده است.

حضور رهبر انقلاب در مراسم تشییع این هنرمند انقلابی و حمایت ایشان از برنامه روایت فتح و همچنین شخص شهید آوینی باعث شد که این شهید عزیز مورد توجه قرار گیرد.

به مناسبت سالروز شهادت سید مرتضی آوینی مصاحبه‌ای با «محمدعلی شعبانی» انجام شده که در ادامه می‌خوانید.

«محمدعلی شعبانی» از مستندسازان موفقی است که توانست با ساخت فیلم‌مستند «انحصار ورثه» تصویری تازه از «سیدمرتضی آوینی» ارائه دهد. فارغ از اینکه با فیلم موافق باشیم یا نباشیم، شعبانی با این اثر فضای بازتری را برای گفت‌وگو درباره آوینی ایجاد کرد که از این منظر «انحصار ورثه» اثر قابل تاملی است.

آوینی چنان که باید باشد

در فیلم «انحصار ورثه» ‌می‌بینیم که آوینی در یکی دو سکانس به سینما و تلویزیون نقدهایی وارد می‌کند. منظور از اندیشه‌ای که معتقدم باید گفته می‌شد این نگاه آوینی به سینماست چرا این‌ها بیشتر مورد بررسی قرار نگرفته است؟

«حسین معززی‌نیا» یک برنامه مفصل با عنوان «روایت راوی» ساخت که یک برنامه تلویزیونی کاملاً تخصصی است و درباره وجه مستندسازی آوینی صحبت کرده است. در آنجا راجع به این نوع نگاه صحبت شده بود و من آن را دوست داشتم. احساس کردم درباره گفتن از این وجه آوینی توانمندتر هستم. نه این که بخواهم شهید آوینی را تبلیغ کنم. آوینی مقاومت، شخصیت بسیار فعالی داشت، در «حوزه هنری»،  «روایت فتح»، «تلویزیون» حضور قابل رویتی دارد. من سعی کردم درباره یک بخش شاخص از او صحبت کنم.

برخی از فعالیت‌های آوینی بر اساس هیجانات وقت بوده است به هرحال آوینی هنرمند بود و روحیه لطیفی داشته مثلاً درباره «علی طالبی» اظهاراتی کرده اما بعد از شهادت طالبی پشیمان می شود و می گوید: «ما علی را نشناخته‌ بودیم و خدا این غفلت را بر ما ببخشد.» اما نکته‌ای که در مورد آوینی داشتم این بود که با جریان حزب اللهی‌های اوایل دهه 70 و اواخر دهه 60 متفاوت بود. وجه تفاوت این بود که مرتضی آوینی خیلی اهل دیالوگ بود یعنی در مقطعی که روشن‌فکرها و حزب‌اللهی‌ها با هم حرف نمی‌زدند، شهید آوینی ایستاده بود و با همه دیالوگ برقرار می‌کرد.

آوینی از این جهت اهمیت پیدا می‌کند که بسیار ارزشمند است. آوینی هم در سوره کار می‌کند هم در مجله فیلم. برای همین حلقه‌ای از حزب اللهی‌ها مرتضی آوینی را طرد کردند. به نظر من شهید آوینی در مواضع خود بسیار محکم بود. با این تفاوت که این مشی و عملکرد از زندگی ائمه اطهار (ع) الگو گرفته شده است. مثلاً امام رضا علیه السلام با یهودی‌ها و مسیحیان گفت‌وگو و ناظره می‌کرد. شهید آوینی بیشتر از آنکه کار سیاسی کند، کار فرهنگی می‌کرد. از این جهت شهید آوینی بسیار شبیه به اهل بیت علیهم السلام رفتار می کرد اما در این میان ضربه هم می‌خورد.

نکته‌ای که درباره «انحصار ورثه» وجود دارند این است که منتقدان فیلم برداشت‌های خودشان را از فیلم نقد می‌کنند و به قولی اسیر فرامتن می‌شوند. البته در مورد آوینی به سختی می‌توان اسیر فرامتن نشد؟ این نگاه‌ها از کجا نشات می‌گیرد که در مقابل اثری مثل «انحصار ورثه» جبهه‌گیری می‌شود؟

چیزهایی که درباره فیلم من نوشته شد موتور حرکت من بود. البته این یک گرفتاری است که ما به آن دچار هستیم به هر حال ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که محصول شرایط خود هستیم. سوال شما سوال درستی است اما پاسخ ندارد. باید این فیلم را با کسانی دید که هیچ پس‌زمینه ذهنی ندارند تا ببینیم نظر آنها چیست. من نمی خواهم از فیلم دفاع کنم اگر با ذهنیت سال 98 بخواهم این فیلم را بسازم قطعاً تغییر خواهد کرد اما هنوز احساس می‌کنم «انحصار ورثه» کارکرد خود را از دست نداده است.

کمی راجع به عنوان فیلم صحبت کنید که چرا «انحصار ورثه» را برای این فیلم انتخاب کرده‌اید؟ این عنوان کمی انتزاعی به نظر می رسد.

«انحصار ورثه» در خود یک شیطنت دارد. دعوتی است برای یک درگیری اما در دل خود چیزهای دیگری می‌گوید. در واقع «انحصار ورثه» از یک دعوای ژورنالیستی به نفع دیده شدن خودش استفاده می‌کند اما حرفش حرف دیگری است.

الان هم که من به عنوان مخاطب نگاه می‌کنم این حس را دارم. اول اینکه مرتضی آوینی محصور بین عده‌ای است که خودشان را میراث‌دار این شهید می‌دانند. باید زمان بگذرد که دست از این میراث بردارند و سال‌ها بعد آدم ها متوجه می‌شوند که شهید آوینی چه بوده اما در شرایط فعلی ورود به این محصور سخت است. دوم اینکه وقتی «انحصارورثه» می‌شود که داغ سرد شود الان کسی نیست که با لباس مشکی سر قبر شهید آوینی برود.

حدود 30 سال از شهادت آوینی می‌گذرد الان وقت آن است که بگوییم هرچه کلیپ و عکس و مراسم و غیره باید گرفته می‌شده گرفته شده است الان دیگر کافی است باید آوینی را جور دیگری دید. اگر شهید آوینی آن قدر بنیه ضعیفی دارد که با فیلمی مثل «انحصار ورثه» فرو بریزد، بگذار بریزد. اما من با قدرت به دیواری مثل شهید آوینی مشت می‌زنم برای اینکه به محکم بودن این دیوار ایمان دارم.

با همه این توضیحات می‌خواهم بدانم که شناخت اندیشه‌های آوینی به چه کار امروز ما می‌آید؟

مرتضی آوینی یک وجه سینمایی دارد که در «روایت فتح» مشهود است. این اثر مهم‌ترین سند اندیشه‌ای دفاع مقدس است. یعنی «روایت فتح» یک رفرنس دقیقی است از فرهنگ دفاع مقدس، امید روحانی معتقد است که «روایت فتح» یک فیلم مقاله است. در حالی که اگر چند سال آینده بخواهیم درباره دفاع مقدس صحبت کنیم ناگزیریم که به «روایت فتح» رجوع کنیم. آوینی در این فیلم بسیار قدرتمند است، ریشه‌های علمی دارد، برخی از سکانس پلان‌های «روایت فتح» را می‌توان تدریس کرد و از آنها الهام گرفت.

جدایی از این اندیشه‌های عاشورایی آوینی قابل تکیه و اسناد است همچنین آوینی مقالاتی دارد که اگر کسی بخواهد مانیفست فرهنگی انقلاب را مطالعه کند باید آثار آوینی را بخواند. آوینی به این دلیل شخصیت بزرگی است که صاحب مانیفست فرهنگی انقلاب است. ما سال‌هاست که بدون بیانیه کار می‌کنیم. ممکن است در حوزه سیاست و اقتصاد الگویی داشته باشیم اما در حوزه فرهنگ جز آثار آوینی الگویی نداریم. یعنی هیچ آدمی را نداریم که در حوزه فرهنگ انقلاب، چراغی را روشن کند.

در زمانی که آدم‌های فرهنگی درگیر بازی‌های سیاسی بودند شهید آوینی در حوزه فرهنگ انقلاب، عمیق شد. اگر تجربه انقلاب اسلامی تجربه موفقی باشد که چنین بوده و کارکرد داشته است در حوزه‌های فرهنگی یکی از تغذیه‌های فکری فرهنگی انقلاب می‌تواند اندیشه‌های شهید آوینی باشد. باید بدانیم آوینی واقعی از چیزی که ما از آن ساخته‌ایم بسیار جذاب‌تر است باید اجازه بدهیم مانیفست آوینی به درستی بیان شود.

گفت‌وگو از رسول حسنی و محمدولی منصوریان

منبع: دفاع‌پرس